شده است شاه و کلاه کرده باشی بروی حرم که دو کلمه با خدا حرف بزنی و وقتی که پایت به حرم مطهر رسیده و چشمت به گنبد طلا افتاده، زبان دو مثقالی توی دهانت نچرخیده باشد و هاج و واج مانده باشی که چه بگویی و چه بخواهی؟ شده است با دلی پرآشوب و روحی آشفته در صحن کهنه زانوهات سست شده باشد و روی خودت آوار شده باشی اما در این حال و احوال ندانی با رضای خراسان چه بگویی و از درگاه پروردگارش چه بخواهی؟ در چنین وقت‌هایی اگر عادت کرده باشی به نگاه کردن از روی دست بزرگان، می‌توانی دست به دامن شیوه و روش برترین سجده‌کنندگان، امام چهارم شیعیان(ع) شوی و از روی نیایش‌های ماندگارش، رونویسی کرده و با توسل به صحیفه‌اش با خدا و ولی‌اش گفت‌وگو کنی. امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه در کنار محتوای گرانبها مشتمل بر اصول و عقاید و مکارم اخلاق، نمونه‌ای عالی از ادب نیایش و رسم و راه رازو نیاز را به تصویر کشیده است. به همین خاطر گنجینه دعاهای امام سجاد(ع) برای این حال و احوال دستمان را به‌خوبی می‌گیرد.

مطالعه میراث ماندگار شیعه و متون حدیثی به جا مانده از ائمه اطهار(ع) می‌تواند با اهداف متعدد آموزشی، فرهنگی، تربیتی و اخلاقی صورت گیرد و از آن‌ها روش‌ها، الگوها و آموزه‌های بسیاری را استخراج کرد. صحیفه سجادیه به عنوان یکی از این میراث مکتوب مشتمل بر 54 دعاست. حضرت زین‌العابدین(ع) موضوعاتی مثل خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و مباحث عالم غیب، فرشتگان، رسالت انبیا(ع)، جایگاه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، امامت، فضائل و رذائل اخلاقی، بزرگداشت اعیاد، مسائل اجتماعی و اقتصادی، اشارات تاریخی، نعمت‌های مختلف خداوند، آداب دعا، تلاوت، ذکر، نماز و عبادت را در صحیفه به صورت دعا و نیایش با پروردگار به تصویر کشیده است. امام سجاد(ع) در دعاهایش نخست، حمد و ستایش خدا را بجا می‌آورد، سپس بر پیامبر(ص) و خاندانش درود می‌فرستد؛ به‌گونه‌ای که در این صحیفه کمتر دعایی است که در آن، از تعبیر صلوات استفاده‌ نشده باشد.

گام اول: حمد و ثنا

در ابتدای ادعیه این اثر، حتی در دعاهایی که برای رفع گرفتاری و هم و غم خوانده می‌شود، امام چهارم(ع) ابتدا بدون آنکه اشاره‌ای به درخواست خود از پروردگار داشته باشد، با مرور صفات برتر پروردگار متعال، با او به نجوا می‌پردازد. صفاتی که به خواننده این قوت قلب را می‌دهد که برای بیان نیازهایش به نشانی درستی آمده است.

گام دوم: شکرگزاری

امام سجاد(ع) در ادعیه صحیفه معمولاً در فرازهای آغازین همراه با بیان صفات پروردگار به حمد و ثنای رب‌العالمین پرداخته و پیش از هر سخن، شکر نعمت‌های خداوند را بجا می‌آورد. از این رو حتی حمد و شکر الهی را فرصت و توفیقی معرفی کرده و در ابتدای دعای 44 چنین می‌فرماید:  «سپاس خدا را که ما را راهنما به سپاس خود شد و شایسته آن کرد تا از شکرگزاران احسان او شویم و به ما بر این کار پاداش نیکوکاران بخشید».

گام سوم: فقط از خدا بخواهید

به هر کسی جز خداوند امید بسته‌اید، کنارش بگذارید و فقط و فقط از خدا بخواهید. به فرموده امام سجاد(ع) در  نیایش سیزدهم صحیفه، با این کار به‌طور مستقیم خودمان را در برابر احسان خداوند قرار داده‌ایم. امام سجاد(ع) در بخش دوم این نیایش از خطایی می‌گوید که اغلب دچارش می‌شویم و آن اینکه در زمان نیاز به کسانی رو می‌آوریم که خود نیازمند پروردگار هستند و این‌گونه خود را از احسان پروردگارمان دور می‌کنیم. در این فراز می‌خوانیم: «خداوندا به درگاهت حاجتی آورده‌ام که قدرت دستیابی به آن را ندارم و رشته چاره‌جویی‌ام در مقابل آن گسسته و نفس من در نظرم چنین آراسته که آن نیاز را به کسی اظهار کنم که او خود نیازهایش را به درگاه تو می‌آورد و در خواسته‌اش از تو بی‌نیاز نیست و این لغزشی است از لغزش‌های اشتباهکاران و درافتادنی است از درافتادن‌های گناهکاران».

گام چهارم: طلب بخشش کنیم

با مرور سرسری کارهایمان نیز می‌فهمیم کم‌کاری‌ها و نقص‌هایمان بیشتر از خوبی‌ها و عمل صالحمان است. به همین خاطر باید از در توبه به درگاه خدا وارد شویم و از خداوند بخواهیم با بزرگواری‌اش با ما رفتار کند. آنچنان‌که مام سجاد(ع) در فراز سوم دعای سیزدهم  از خدای مهربان می‌خواهد از سر بزرگواری و تفضلش با او رفتار کند، نه از سر دادگری‌ای که سزاوار آن است.

گام پنجم: توفیق عمل صالح بخواهیم

عبادت بندگان خدا همیشه با درخواست‌هایی از درگاه الهی همراه است. یکی از مهم‌ترین و بهترین درخواست‌ها در زمان دعا، درخواست توفیق عمل صالح است. به این معنی که خداوند زمینه و اسباب را طوری فراهم کند که به سوی عمل صالح سوق پیدا کرده و موفق به انجام آن شویم و همچنین مقدماتی را فراهم کند که از ارتکاب گناه دور شویم. امام سجاد(ع) در نیایش‌های صحیفه به این امر توجه و تأکید می‌کند انجام اعمال عبادی، توفیق الهی است که نصیب بندگان می‌شود. به‌طور مثال ایشان در دعای44 صحیفه، توفیق  توجه کردن به اوقات نماز پنج‌گانه، درک ماه رمضان، توفیق روزه و حفظ انداممان از گناهان و همچنین به‌کارگیری آن‌ها در آنچه مورد خشنودی خداوند است را در فرازهایی طلب می‌فرمایند.

گام ششم: بر محمد(ص) و خاندانش درود بفرستیم

همان‌طور که گفته شد امام سجاد(ع) در نیایش‌های صحیفه بارها به تعلیم صلوات پرداخته‌اند. ایشان در این مجموعه به مخاطبان می‌آموزد درخواست‌های خود را با صلوات مزین و از خداوند متعال طلب کنند، زیرا صلوات از دعاهای مستجاب است و امام سجاد(ع) نیز دعاها و درخواست‌ها را با صلوات آغاز و ختم می‌کنند تا به برکت این دعای مستجاب دعاهای دیگرمان نیز مستجاب شود. ایشان در پایان دعای 44 درود بر پیامبر در همه وقت و همه حال را از خداوند این‌گونه درخواست می‌کند: خدایا بر محمد و آلش درود فرست، در همه وقت و در همه دم و در هر حال، به شماره درودی که فرستاده‌ای، بر هر که درود فرستاده‌ای.

گام آخر

سجده یکی از خاضعانه‌ترین حالت‌هایی است که می‌شود در برابر خداوند قرار گرفت. خوب است زمانی که می‌خواهید حاجتتان را بگویید، در این حالت قرار بگیرید. امام سجاد(ع) در پایان دعای سیزدهم صحیفه در حال سجده نیازهایش را یاد می‌کند و آهسته و آرام می‌خواند: بخشش تو مرا آرام می‌دارد و احسان تو، رهنمون من است، بنابراین از تو، به حق محمد(ص) و خاندانش درخواست می‌کنم من را ناامید بازنگردانی.

خبرنگار: آزاده خلیلی